Cairàs /kejˈra(s)/ (localament, lo <s> es normalament mut) es una valaa Daufinenca, situaa dens l’actual despartament das Nautas-Alpas. Se encuei la cultura d’Òc es pus gaire viva ailamont e que lhi gents dau país semblan quaise tuches èstre exiliats, Cairàs es ben conoishut di toristes qu’ilhs lhi practican l’eski d’uvèrn e la randonaa d’istat. Mas Cairàs es ric d’una natura formidabla, d’una cultura anciana das pregondas racinas e d’una lònja istòria, de còps escura e de còps tormentaa... e tot comencèc embe lhi Quariates, una tribu cèlta/ligura mencionaa dens quauquas sorças (“Naturalis Historia” de Gaius Plinius Secondus o encar sus l’inscripcion de l’Arc de Susa). L’es aquela tribu que donèc son nom a la valaa, que foguèc nomaa a travèrs l’istòria: Quadratum, Quadratium, Quadracium, Cadratium, Cadrassium (en latin), e despí lo sègle XV Cayras, Queiras, Queyraz, dont vènon lhi noms actuals Cairàs (en occitan) e Queyras (en francés), occasionalament mai Queiras (en francés e en grafia mistralenca). Las formas embe un <d> parasite son probable d’errors de transcripcions o de faussas etimologias: aishò es explicat en detalh per lo Doctor Ernest Chabrand dens son “Origine et Signification du Nom du Queyras”, qu’al vos recomando de ligir. Dens aquel libret, Chabrand dòna una interpretacion dau nom di Quariates que non reprenrei aquí: lo nom signifiriá “país das pèiras” e sariá derivat d’un raiç celtic *kair- que me sembla desconoishut. Me prefèro concentrar sus una teoriá pus recenta e donar ma pròpria interpretacion d’aquela aquí...
Lo nom di Quariates sariá derivat dau proto-celtic (l’ancèstre ipotetic das lengas celticas) *kʷaryos çò es pairaor. Lo mesme mot *kʷaryos dòna decò lhi mots occitans per designar l’objèct (pairaor, pairòl, pairòu, etc), lo catalan perol, italian paiolo, lo breton per, lo galés peir, etc. Acò s’explica per lo fach qu’en lenga gallesa, aitant qu’en galés e qu’en breton, lo proto-celtic /kʷ/ passèc d’ora a /p/. Mas aquel fenòmen es absent dens las autras lengas celticas coma lo celtibèr e l’irlandés (qu’a la forma coire), e ocasionalament dens la lenga gallesa (nos avèm un autre exemple embe lo nom de la divessa Sequana d’ente vèn lo nom de Sèina). Xavier Delamarre dens son “Dictionnaire de la langue gauloise: une approche linguistique du vieux celtique continental” explica a l’entraa “pario-” (p. 247) la causa seguenta: “(...) les ethniques Parisi(i) en France (> Paris) et en GB et Quariates (Htes-Alpes > Queyras), ces derniers avec préservation sporadique du kʷ et suffixe –ati-, à comprendre ‘Ceux du chaudron’ (on sait l’importance du chaudron dans les récits de la mythologie irlandaise)”.
Mas perqué aquelhi Quariates se designavan-lhi coma “aquelhi dau pairaor”? L’es çò qu’al vau provar d’explicar dens aquel article embe mas analisis.
Nos poièm retrobar dens la mitologia celtica un grand nombre de pairaors; aquel objèct magic foguèc sacrat per lhi cèlts e es associat a la divessa Ceridwen (embe son pairaor de l’inspiracion poëtica). D’en premièr, char doncas analizar lo ròtle d’aquelhi objècts. Una granda part d’entre ilhi sèrvon de ressuscitar lhi moèrts: lo Pair Dadeni (literalament “lo pairaor de la renaishença”) de la mitologia galesa n’es lo pus famós exemple. Sus lo pairaor de Gundestrup decò son representaas de scènas de resurreccion de guerrièrs moèrts, plonjats dens un pairaor per un dieu giant. Lo pairaor de Dagda egalament es un simbòl foèrt de resurreccion e d’abondància; e sa memòria non murèc embe lo paganisme pr’amor que lo Graal de la legenda arthuriana es directament inspirat per lo pairaor de Dagda. Aquel simbòl sembla encar subreviure pertot ente vivèron lhi galleses; dens lhi còntes populars. Pr’exemple, dens plusors versions dau cònte de la Montanha Vèrda, reculhit dens plusors luècs das Nautas-Alpas per Charles Joisten, mas pereu dens França tota, lo eròi fai revenir a la vita una jova filha en la fazent bulhir dens una ora... exactament coma sus las illustracions dau pairaor de Gundestrup! (d’alhors, aquel cònte es remplit d’images similars as mitologias cèltas, grècolatinas e germanicas). Aquel image es popular decò dens d’autres mites, foèra dau mond celtic: pr’exemple embe Bacchus (Dionysos) que, derant de renàisher, foguèc espeçat e plonjat dens un pairaor per lhi Titans. Enfin, lo pairaor de Dyrnwch lo Giant, ben que non foguès associat a la renaishença di moèrts, a lo poire de diferenciar lhi coards e lhi coratjós.
Per compréner l’importància dau pairaor e dau tèma de la renaishença dens la mitologia celtica, char aüra anar far un torn dau costat di observaires antics grècs e romans. Caesar dens son “De Bello Gallico” dòna d’interessentas informacions sus lhi druides e sus la religion celtica. Segond el, ilhs crèion fèrm a l’immortalitat de l’arma e a la metempsicòsi (çò es la transmigracion de l’arma dens un autre còrp après la moèrt). Aquela creiença es, totjorn segond Caesar, centrala dens la religion druidica. Derant Caesar, l’istorian Alexandre Poliistòr (Ἀλέξανδρος ὁ Πολυΐστωρ) faguèc las mesma remarcas: “Las doctrinas de Pitagòras prevaron dintre lhi galleses, ensenhant que l’arma di òmes es immortala e, qu’après un cèrt nomre d’annaas, ilhs entrarèn dens un autre còrp.” Ipòlit de Roma pensèc qu’un esclau de Pitagòras aviá emprés a lhi galleses las teoriás de son mèstre sus l’arma, mas se pòt decò pensar qu’en realitat Pitagòras empreguèc di gallates (un grop de galleses installats en Anatòlia, veire “Les Druides, des philosophes chez les Barbares” de Jean-Louis Brunaux)... emperçò l’es pereu possible e ben pus logic, segond mi, de veire aquí un fons religiós comun ben pus ancian (que se retròba decò en Germania, dens la religion vedica en Asia, dens la filosofia ‘stoïciana, etc). Per ne’n revenir a Caesar, al diguèc egalament qu’una tara doctrina permetiá de far desaparéisher la paur de la moèrt e doncas de desvolopar la forma de coratge pus nauta possibla (de repensar au pairaor de Dyrnwch lo Giant e son poire de diferenciar lhi coards di coratjós).
En conclusion, l’es clar que per lhi galleses e benlèu per tuches lhi cèlts, coma per ben d’autres pòbles d’Euròpa (e d’alhors) que seguisson un culte ancestral, la moèrt es masque sinonima de renaishença dens un novèl còrp (uman, animal o mai vegetal); de reïncarnacion, particularament per lhi pus coratjós e lhi pus vertuós. Aquela creiença inspirèc pas sòrament coratge e vertut, mas decò deferéncia per lhi ancèstres e per la natura: mas acò es un autre subjèct, ben pus lòng. Per lhi Quariates, la lhi a ges de razons de pensar que las causas foguèron diferentas. Lor nom tribal es doncas segond mi, en tota umilitat, possiblament un nom religiós: aquelhi dau pairaor, çò es Aquelhi que Renaishèron!
Signat : Antòni Viguier
Commentaires
Enregistrer un commentaire